Коронавирустың пандемиясынан кейін басталған жаһандық экономикалық дағдарыс көптеген нарықтардағы бағалы активтердің күрт арзандауына әкелді. Көптеген инвесторлар сұрақтар мазалайды деп құя қазір аяқталғаннан кейін дағдарыс айта сақтау ғана емес бар, бірақ және табу.
Әлем COVID-19 пандемиясымен күресті жалғастыруда. Оның белсенді таралуы индекстердің күнделікті ауытқуын және инвестициялау үшін қауіпсіз бағыттарды іздестіруді қиындататын әлемдік нарықтарда хаос сақтайды. Мысалы, S&P 500 американдық индексі 2020 жылдың бірінші тоқсаны ішінде өз құнының бесінші бөлігін жоғалтты — бұл 2008 жылғы әлемдік қаржы дағдарысынан бастап оның ең үлкен төмендеуі.
Әлемдік нарықтардағы кернеу Америка мен Еуропа тарапынан экономиканы ынталандырудың жүргізіліп жатқан шараларын ескере отырып, сақталып отыр, олардың көлемі қазірдің өзінде 10 трлн. Кейбір инвесторлар осы құралдардың арқасында нарықтар өз белсенділігін сақтап қалады деп санайды, ал басқалары олар қарқынды құлдырауды жалғастыратын әлемдік экономиканы қалпына келтіре алмайды деп санайды. Дегенмен, инвесторлар инвестициялық мүмкіндіктерден пайда табу үшін жақсы уақыт.
Инвесторлар үшін қандай мүмкіндіктер ашылады?
Соңғы экономикалық құлдырау кезіндегі жағдай көрсеткендей, мысалы 2014-2015 жылдардағы валюта дағдарысы кезеңінде ірі кәсіпорындардың қалған қағаздарына қаражат салуды жалғастырған инвесторлар өз пайдасын бірнеше есеге арттырды. Ағымдағы жылы бұл үрдіс байқалуда-мысалы S&P 500 акциялары болуы мүмкін, олар наурыз айынан бастап 30% – ға көтерілді.
Алайда, өзінің эпидемиологиялық шығу тегі мен ауқымды таралуымен сипатталатын коронакризистің бүкіл әлем бойынша іскерлік белсенділікті тежейтінін ескеру маңызды. Нарықтарды ынталандыру үшін ел инновациялық экономикаға белсенді көшті. Демек, бұл тренд инвестициялау үшін басым салаларды жаңартты. Қазір электрондық коммерция, телекоммуникация, IT-технологиялар, медицина, электрондық білім беру, өңдеу өнеркәсібі, агроөнеркәсіптік кешен, логистика, жасанды интеллект, қаржы технологиялары, сақтандыру қызметі салалары танымал болып отыр.
2020 жылы қандай қазақстандық жобалар инвесторлар тартты?
Алдымен, 2020 жылы тікелей шетелдік инвестициялардың жаһандық ағынының 30% – дан астамға төмендеуі күтілуде.
Бұл үрдіс Қазақстанда байқалады-2020 жылдың бірінші тоқсанының қорытындысы бойынша біздің еліміз 3,6 млрд АҚШ долл. шетелдік инвестиция тартты, бұл 2019 жылға қарағанда 2,8 млрд АҚШ долл. аз.
Негізінен қаражат шикі мұнай мен табиғи газды өндіруге (2,1 млрд АҚШ долл.), көтерме және бөлшек саудаға (552,7 млн АҚШ долл.), құбыр арқылы тасымалдауға (244,8 млн АҚШ долл.), металл кендерін өндіруге (213,1 млн АҚШ долл.), металлургия өнеркәсібіне (206,7 млн АҚШ долл.) және қаржылық қызметтер көрсетуге (187,6 млн АҚШ долл.) бағытталды.
Ұлттық экономиканың жекелеген секторлары бойынша Қазақстан 2019 жылдың бірінші тоқсанымен салыстырғанда инвестициялық ағындарды да ұлғайтты. Мысалы, азық — түлік өнімдерін өндіруге инвестициялар 64,6 млн АҚШ долл., отынмен көтерме сауда жасауға — 20,3 млн АҚШ долл., ал сумен жабдықтау мен кәріз жүйесіне-16,1 млн АҚШ долл. өсті.
Алайда негізгі салалар бойынша инвестициялық түсімдер төмендейді. Мәселен, мұнай мен табиғи газды өндіруге инвестициялар 1,2 млрд АҚШ долл., металлургия өнеркәсібіне — 714,9 млн АҚШ долл., ал қаржы қызметтерін көрсетуге — 411,7 млн АҚШ долл. төмендеді.
Дегенмен, Қазақстанда қазірдің өзінде елге инвестициялық түсімдерді ұлғайту бойынша жұмыстар жүргізілуде. Бес жыл ішінде жалпы сомасы 44 трлн теңгеге 2 мыңнан астам инвестициялық жобаны іске асыру жоспарлануда. Олардың кейбіреулері бойынша келісімге қол жеткізілді. Мысалы, мамырдың екінші жартысында» Қаз Солар 50″ компаниясымен келісімшарт жасалды, оның шеңберінде Solarnet Investment GmbH неміс кәсіпорнымен бірлесіп, Қарағанды облысының аумағында жаңартылатын энергия көздері саласындағы жоба іске асырылатын болады. Жобаның құны 5 млрд теңгеден асады.
Шетелдік инвестицияларды тартумен іске асырылатын басқа ірі жоба ұзындығы 66 шақырым Үлкен Алматы айналма автомобиль жолын салу және пайдалану болып табылады. Жобаның құны Alarko Holding түрік компаниясы инвестициялаған 737 млн АҚШ долл. құрайды.
Бұл ретте инвестор біздің елімізде қаржыландыру үшін жаңа жобаларды қарастыруда. Жаңартылатын энергия көздері саласы ол үшін басым бағыт болып табылады. Қазақстан үшін бұл сала инвестициялаудың неғұрлым тартымды салаларының біріне айналды. Елімізде жалпы сомасы 1,1 млрд АҚШ долл. болатын 19 жоба іске асырылуда. Бұл ретте 2020 жылдың соңына дейін 9 жобаны аяқтау жоспарлануда.
Ағымдағы жылы Қазақстанмен инвестициялық ынтымақтастықтың кеңеюін АҚШ үкіметінің ірі халықаралық қаржы институты — International Development Finance Corporation білдірді. Оны қызықтыратын салалар инфрақұрылым, энергетика және телекоммуникация болып табылады.
Дегенмен, бизнеске инвестиция тарту қиынға соғады, өйткені жаһандық экономикалық құлдырау жағдайында инвесторлар әлеуетті жобаларды мұқият қарайды және капиталды дамушы нарықтардан жиі шығарады. Бизнеске түрлі форматтарда қаржыландыруға қол жеткізуді ұсына отырып, нарықты дамытумен айналысатын қаржы институттары инвестиция тартуға көмектесуі мүмкін.
Қазақстанда мұндай институт «Астана» халықаралық қаржы орталығы болып табылады
Қаржы орталығы әлемдік ақша ағындарын басқаруға, инвестициялар тартуға және жаңа қаржы өнімдерін құруға жәрдемдесетін нарықтық тетік болып табылады. Ол ұлттық экономиканы әртараптандыруды қолдауға арналған, яғни оның экожүйесінде қаржы секторының компаниялары да, экономиканың басқа да салаларының компаниялары да жұмыс істей алады.
Құрылған қолайлы салық режимі мен операциялық қызметке арналған жеңілдіктер компанияларға шығындарды азайтуға, сол арқылы олардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруға және бизнесті жүргізу құнын неғұрлым тартымды етуге көмектеседі. Жеке юрисдикция, құқықтық база, Кәсіби шетел мамандарын тарта отырып, сот, Astana International Exchange қор биржасы инвесторлардың келуіне жаңа серпін беруі тиіс.
АХҚО-ның инвестиция тартудағы алғашқы табыстары бар. Қаржы орталығы арқылы Қазақстан экономикасына 180 млн АҚШ долл. инвестициялық қаражат түсті, ал AIX қор биржасы арқылы компаниялар акционерлік капитал түрінде 290 млн АҚШ долл. тартты. Бұл соңғы үш жылдағы Қазақстан бойынша осындай көрсеткіштерден айтарлықтай асып түседі.
Тағы бір маңызды мәселе-AIX биржасының орталық депозитарийінде инвесторлардың 63 мыңнан астам шоты ашылды. Бұл жеке инвесторлардың қаржы орталығының құралдарына деген қызығушылығын айғақтайды.
Сондай-ақ, елімізде Kazakh Invest инвестиция бойынша ұлттық компания жұмыс істейді
Ұлттық компания «бір терезе» қағидасы бойынша жұмыс істей отырып, инвесторларға жобаны жүзеге асырудың барлық кезеңдерінде қолдау көрсетеді. 2019 жылдың қорытындысы бойынша Kazakh Invest қолдауымен шетелдік инвесторлардың қатысуымен 1,1 млрд АҚШ долл. сомасына 40 жоба пайдалануға берілді және 3,4 млрд АҚШ долл. сомасына 21 жоба бойынша құрылыс-монтаж жұмыстары басталды.
Бүгінгі күні Kazakh Invest мониторингтік жүйесінде жалпы сомасы 46,5 млрд долл. болатын 170-тен астам инвестициялық жоба бар, ол 58 мың жаңа жұмыс орнын ашады. Жобалар экономиканың АӨК, жеңіл өнеркәсіп, Машина жасау, Мұнай-газ химиясы, ЖЭК, логистика және т.б. басым салаларын қамтиды.
Елімізде инвестициялық климаттың дамуы Қазақстанға бизнесті жүргізу жеңілдігінің халықаралық рейтингісінде өз позициясын арттыруға мүмкіндік берді
Қазақстан» Doing Business – 2020″ рейтингісінде 3 орынға көтеріліп, 25 орынға ие болды. Бұл ретте ел «келісімшарттардың орындалуын қамтамасыз ету» индикаторы бойынша ТОП-5-ке және «миноритарлық инвесторларды қорғау» индикаторы бойынша ТОП-10-ға кірді.
Инвесторлар үшін қолайлы және бірегей жағдайлар жасау жергілікті капиталды шет елге шығаруды қысқартуға және отандық капитал рыногында қаражатты жинақтауға мүмкіндік берді. Мысалы, соңғы жылдары қазақстандық инвестициялардың ағуы едәуір қысқарғаны байқалады. Егер соңғы үш жылда қаражат ағынының жалпы сомасы 9,2 млрд АҚШ долл. құраса, алдыңғы үш жылда көрсеткіш шамамен 25 млрд АҚШ долл. құрады. Басқаша айтқанда, қазақстандық инвесторлар ел ішіндегі инвестициялаудың артықшылықтарына назар аудара отырып, өз инвестицияларын шет елге қысқартады.
