Коронавирустық пандемиядан туындаған елдегі төтенше жағдай кезінде ШОБ пен халықты қолдау шаралары экономиканы тұрақтандырудың маңызды мәселелері болды. Үкімет Covid-19-ның ел экономикасына әсерін азайтуға бағытталған бірқатар арнайы шараларды жүзеге асыруда. Екінші деңгейлі банктер мен микроқаржы ұйымдары кейінге қалдырылған несие алуға қазақстандық өтінімдерді қарастыруды бастады.
Әлемдік экономика коронавирустық пандемиядан туындаған дағдарысқа душар болды. Вирус әлемдегі барлық дерлік елдерде белсенді таралды, алдымен Қытайда, содан кейін Еуропа, Азия және АҚШ елдеріне таралды.
Covid-19 таралуын болдырмау жөніндегі шаралар аясында бірқатар елдерде өнеркәсіптік өндіріс төмендей бастады, бұл мұнайға сұранысты азайтты. Мұнай нарығындағы ахуал Сауд Арабиясы мен Ресей арасындағы баға қақтығысымен шиеленісе түсті, олар ОПЕК+ мүше елдерінің кездесуі кезінде көмірсутегі өндірісінің көлемін азайту туралы келісе алмады. Brent маркалы мұнайдың баррелі үшін фьючерстердің бағасы 30 долларға жетті.
Шикізаттық бағытқа ие Қазақстан экономикасы үшін мұнай бағасының төмендеуі мұнай компанияларының мемлекеттік бюджетке төлейтін төлемдерінің 3 есеге азаюына әкелуі мүмкін. Бұл маңызды көрсеткіш, өйткені мұнай-газ секторы бюджет кірістерінің 40%-дан астамын қамтамасыз етеді. Сонымен бірге 30 ірі салық төлеушілердің 18-і мұнай мен газ өндірумен айналысатын компаниялар болып табылады. 2019 жылы олар 4,3 триллионнан астам төлем жасады.
Коронавирусқа әсер ететін басқа факторлар 16 наурыздан бастап Қазақстанда енгізілген төтенше жағдай және бірқатар қалалар мен аудандарда карантин болды. Қабылданған шектеулер бірден шағын және орта бизнеске әсер етті – көптеген компаниялар өз қызметін тоқтатты, қызметкерлер қысқартылды немесе қызмет көрсетусіз демалысқа жіберілді.
ШОБ вирустың пайда болуына дейін дамуда қиындықтар болды. Жұмыс істеп тұрған субъектілердің саны жыл сайын артып келе жатқанына және 2020 жылдың 1 наурызындағы жағдай бойынша 1,3 миллионнан асқанына қарамастан, шағын және орта бизнестің тек 265,8 мың заңды тұлғалары шығарылған өнімнің 87% құрайды. Ал бүкіл саланың пайдасының 60% -дан астамы ШОБ-тың бестен бір бөлігі өндіреді. Яғни, іс жүзінде субъектілердің 80% қаржылық қабілетсіз.
Елдегі төтенше жағдай кезіндегі шектеулі іс-қимылдардың салдарынан бүкіл ШОБ және салаға тартылған 3,3 миллион жұмысшы немесе экономикалық белсенді халықтың 36 пайызы зардап шегетіні анық. Елбасы Қасым-Жомарт Тоқаев экономикадағы ахуалға жедел ден қойды. Оның атынан Республика Үкіметі бірқатар тұрақтандыру шараларын қабылдады. Біріншіден, ШОБ барлық салықтар мен уақтылы төлемдер төлеуден уақытша босатылды, салықтық тексерулер тоқтатылды. Екіншіден, жеңілдетілген несиелеу жылдық 8% аспайтын мөлшерлемемен 1 жылға берілді. Бұл шараны жүзеге асыру үшін 600 млрд теңге бөлінді және «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасын қаржыландыру көлемінің өсуін ескере отырып, отандық бизнесті қолдау көлемі 1 трлн теңгеге жетеді. Сонымен бірге 700 млрд теңге агроөнеркәсіптік кешенді қайта өңдеуге және өндіруге, 300 млрд теңге – өңдеу өнеркәсібі мен қызмет көрсетуге бағытталады деп жоспарлануда.
Сонымен қатар, Президент төтенше жағдайдың салдарын азайту мақсатында 23 наурыздағы Төтенше жағдай жөніндегі мемлекеттік комиссияның отырысында банк секторына үндеу тастады. Қасым-Жомарт Тоқаев елдегі несиелік демалыстың қажеттілігіне тоқталды.
Екінші деңгейлі банктер мен микроқаржы ұйымдары Мемлекет басшысының үндеуіне тез жауап берді және қазақстандықтардың кейінге қалдырылған несие алуға өтінімдерін қарауды бастауға дайын екендіктерін білдірді. Сонымен бірге, Kaspi Bank бірінші болып өзінің клиенттері үшін төлемдерді кейінге қалдыруды 18 наурызда ұсынды. Содан кейін банк онлайн қосымшалар үшін инфрақұрылымды дайындауға кірісті.
Төлемдерді кейінге қалдыру үшін Қаржы нарығын реттеу және қадағалау агенттігі қаржыгерлер қауымдастығымен келісілген арнайы механизмді бекітті. Онымен сіз осы жерден таныса аласыз.
ЕДБ осындай жағдайға дайын болды және онлайн режимінде кейінге қалдыруларды қарау процесін тез бастай алды. Осының арқасында өтініштер қабылдана бастады, 2 сәуірдегі жағдай бойынша олардың саны 282 мыңнан асты, оның 200 мыңға жуығы Kaspi Bank қарыз алушыларынан, қалған 82 мыңы басқа банктер мен микрокредиттер мен онлайн-несиелер беретін ұйымдардан келді. Соңғы мәліметтерге сәйкес, яғни 8 сәуірден бастап Kaspi Bank-тен қарыз алушылардың өтініштерінің саны 773,6 мыңнан асты, олардың 96% банкпен мақұлданды. Бұл барлық екінші деңгейдегі банктердің қарыз алушыларының жалпы санының 10% құрайды (барлығы 7,46 млн қарыз алушы).
Табысы азайған немесе жоғалған жағдайда шамамен 1,3 млн Қазақстан азаматы жәрдемақы алуға жүгінгенін ескере отырып, кейінге қалдыру туралы өтініштердің саны тез өсіп отырады. Бұл өз кезегінде банк секторына ауыртпалықты арттырады. Дегенмен, шоғырландырылған деңгейде банктер үздіксіз операцияларды қамтамасыз ету және банктік қызметтердің толық спектрін ұсыну үшін меншікті капитал мен өтімділіктің айтарлықтай резервіне ие.
Еске салайық, активтердің сапасын тәуелсіз бағалау нәтижелері бойынша меншікті капиталдың жеткіліктілігі k1 түзетулерді ескере отырып, нормативтік минимумға қарағанда 70% құрайды. Бұл дегеніміз, банк салымшылары үшін ешқандай қауіп жоқ.
Көріп отырғанымыздай, қазіргі дағдарыс ахуалы жақында өзінің қаржылық жағдайын едәуір жақсартқан банк секторы түрінде тиімді қауіпсіздік жастықшасы бар екенін көрсетті. Мәселен, соңғы бес жылда олардың жиынтық активтері 51%-ға, меншікті капиталы 62%-ға өсті. Активтер бойынша ТОП-5 банктерді Қазақстан Халық банкі, Сбербанк, Kaspi Bank, ForteBank және Банк ЦентрКредит құрайды.
Қазір екінші деңгейдегі банктер ШОБ үшін несиелік демалыстарға байланысты ұлттық экономикаға тұрақтандырушы әсер етеді, онда жұмыспен қамтылған халықтың 36%-ы және Қазақстанның ЖІӨ-нің 29%-ы, сондай-ақ жеке тұлғалар шоғырланған. Халық үшін бұл кідіріс әлеуметтік қолдау шарасы болды, өйткені дағдарыс кезеңінде қазақстандықтардың бюджетіне ауыртпалықты азайтуға мүмкіндік берді, бұл дағдарыс кезеңінде айтарлықтай көмек болып табылады.
